11.5°C
1012.8 hPa
Życie Warszawy

Była jedyną kobietą w grupie cichociemnych. Niezwykła historia „Agentki Zo"

Publikacja: 06.10.2025 14:30

Elżbieta Zawacka w 2004 roku

Elżbieta Zawacka w 2004 roku

Foto: FREE PRESS, Witold Broda WB Witold Broda

7 października o godz. 18.00 w Muzeum Powstania Warszawskiego przy ulicy Grzybowskiej 79 w Warszawie odbędzie się premiera polskiego tłumaczenia książki o Elżbiecie Zawackiej „Zo” – żołnierki Armii Krajowej oraz jedynej kobiety w grupie cichociemnych.

Biografię Elżbiety Zawackiej „Zo” – „Agentka Zo. Historia Elżbiety Zawackiej, bohaterki drugiej wojny światowej”, autorstwa Clare Mulley, brytyjskiej biografki, pisarki i popularyzatorki historii, wydało wydawnictwo W.A.B.

Brytyjska pisarka napisała o polskiej bohaterce

Jak powiedziała w wywiadzie dla portalu Histmag.org autorka książki o „Zo” Clare Mulley, inspiracją do napisania książki o Elżbiecie Zawackiej, były słowa Hanny Czarnockiej, uczestniczki powstania warszawskiego. Mulley spotkała ją, gdy po wydaniu biografii Krystyny Skarbek odbierała w Ambasadzie Rzeczpospolitej Polskiej w Londynie odznaczenie Bene Merito. Czarnocka powiedziała jej wówczas, że Krystyna Skarbek była wspaniałą agentką i zapytała, dlaczego Mulley nie napisała jeszcze książki o Elżbiecie Zawackiej. Wówczas autorka usłyszała o „Zo” po raz pierwszy i stwierdziła, że musi dowiedzieć się na ten temat więcej – co zaowocowało książką, która tej jesieni debiutuje w polskim przekładzie.

Kim była Elżbieta Zawacka?

Bohaterką książki Clare Mulley jest Elżbieta Zawacka (pseudonim „Zelma”, „Sulica”, „Zo”), która przyszła na świat 19 marca 1909 roku.

2 listopada 1939 roku została zaprzysiężona w konspiracji, w której była od października 1939 roku. Jako „Zelma” była jedną z osób, które organizowały struktury Służby Zwycięstwu Polski na Śląsku, jednak już w 1940 roku została przeniesiona służbowo do Warszawy.

Reklama
Reklama

Władała językiem niemieckim, dlatego też została kurierką V Oddziału Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej, późniejszej Armii Krajowej. Przewoziła meldunki i raporty komendy Głównej ZWZ-AK, przywoziła natomiast do Polski pocztę i pieniądze. Działała w kierunku zachodnim, przekraczając granicę Rzeszy do 1944 roku przeszło stukrotnie.

W 1943 roku ruszyła do Londynu, do sztabu Naczelnego Wodza jako wysłanniczka gen. Stefana „Grota” Roweckiego. Tam zdała przed gen. Władysławem Sosnkowskim relację o sytuacji w kraju. Dzięki niej udało się uregulować wówczas prawa kobiet-żołnierzy w Wojsku Polskim. Została przerzucona do Polski samolotem, skakała ze spadochronem w nocy z 9 na 10 września 1943 roku na placówkę „Solnica”, która znajdowała się niedaleko Grodziska Mazowieckiego.

Była jedyną kobietą w gronie 316 cichociemnych – zajmowała się szkoleniem kurierów, wytyczaniem tras i kierowaniem placówką przerzutu kurierów w Katowicach.

Elżbieta Zawacka po wojnie głównie związana była ze szkolnictwem. Jej życie w tym czasie także było pełne trudności. 5 września 1951 roku została aresztowana przez Urząd Bezpieczeństwa i skazana na 10 lat więzienia. Wyszła na wolność 24 lutego 1955 roku. Wróciła do pracy i badań naukowych. W 1965 roku na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych, w 1973 roku w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie – stopień doktora habilitowanego. W 1975 roku planowała utworzyć Zakład Andragogiki w Instytucie Pedagogiki i Psychologii UMK. Jednak w 1976 roku wyjechała na kwerendę do Studium Polski Podziemnej w Londynie, co wiązało się z tym, że po powrocie spotkała ją fala represji ze strony władz komunistycznych, a obiecany jej zakład nie został utworzony. Zawacka odeszła wówczas na wcześniejszą emeryturę. W 1996 roku została profesorem nauk humanistycznych. W 2006 roku awansowano ją do stopnia generała brygady. Odeszła 10 stycznia 2009 roku, przeżywszy niemal sto lat.

Reklama
Reklama
Reklama