Druga ścieżka, adresowana do odbiorców chcących pogłębić swoją wiedzę, znajduje się w poziomych kioskach multimedialnych. Są to m.in. noty biograficzne i materiały źródłowe w formie wizerunków cyfrowych.
– Realizując misję Muzeum Niepodległości, od wielu lat odkrywamy i upowszechniamy nowe fakty związane z Bitwą Warszawską 1920, nazywaną często „Cudem nad Wisłą” – mówi dr Tadeusz Skoczek, dyrektor Muzeum Niepodległości w Warszawie. – Od 35 lat zajmujemy się upamiętnianiem najważniejszych faktów polskiej historii. Nasza misja związana jest nie tylko z pamięcią, edukacją, upowszechnianiem wiedzy – dodał.
Radzymin w historii
Bitwy Warszawskiej 1920 r.
W scenariuszu merytorycznym, a także w projekcie wykonawczym aranżacji silny akcent postawiony został na rolę Radzymina w Bitwie Warszawskiej. Stąd podział treści na dwie niezależne płaszczyzny – ogólną prezentującą przebieg wojny polsko-bolszewicką i samą Bitwę Warszawską w sposób holistyczny, prezentowaną w nowym pawilonie wystawowym, a także część lokalną. Druga z nich prezentuje Radzymin i jego rolę w Bitwie Warszawskiej. Miejscem honorowym dla ukazania wkładu miasta i jego mieszkańców w triumf oręża polskiego w sierpniu 1920 roku stała się zabytkowa przestrzeń muzeum – „Świetlica Pielgrzyma”, czyli budynek wybudowany w latach 30-tych XX wieku.
Dzięki tak skonstruowanej opowieści muzeum prowadzi zwiedzających od ogólnego zrozumienia wydarzeń do koncentracji na aspekcie lokalnym, łącząc rzetelność naukową z przystępną i angażującą formą popularyzatorską.
Dla odwiedzających poszukujących głębszego zaangażowania przygotowane zostały dwa pomieszczenia audiowizualne. W jednej z takich przestrzeni można zapoznać się z reakcjami świadków, w drugiej zaś prezentowany jest fragment powieści Stefana Żeromskiego „Na probostwie w Wyszkowie”, którego nagranie audio zostało udostępnione przez Bibliotekę Publiczną Miasta i Gminy Radzymin.
Artefakty na
wystawie Muzeum Bitwy Warszawskiej 1920 roku
Ekspozycja stała Muzeum Bitwy Warszawskiej 1920 roku w Radzyminie łączy naukową rzetelność z atrakcyjną, angażującą formą prezentacji. Dzięki klarownej dwupoziomowej ścieżce narracji i starannie dobranym materiałom wystawa umożliwia każdemu zwiedzającemu odnalezienie własnej drogi poznania przebiegu wojny polsko-bolszewickiej i Bitwy Warszawskiej.
Ostatecznym zamysłem twórców było stworzenie ekspozycji nie tylko merytorycznie solidnej, ale też angażującej emocjonalnie i otwartej na różne grupy odbiorców: od szkolnych wycieczek, przez miłośników militariów, aż po rodzinne wizyty.
Wśród kilkuset prezentowanych obiektów znalazły się unikaty z okresu wojny polsko-bolszewickiej oraz współczesne dzieła sztuki upamiętniające „Cud nad Wisłą”. Część z nich to darowizny osób prywatnych i depozyty pozyskane na drodze współpracy z innymi instytucjami muzealnymi np. Muzeum Zbrojownia na Zamku w Liwie, Muzeum Polskiego Ruchu Ludowego, Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu, Muzeum Mazowieckie w Płocku, czy Muzeum Harcerstwa w Warszawie. Jednak zdecydowana większość prezentowanych na wystawie przedmiotów pochodzi ze zbiorów Muzeum Niepodległości.
Na uwagę zasługuje bogaty zbiór druków ulotnych, a w szczególności kolekcja plakatów propagandowych. Warto pamiętać, że wojna polsko-bolszewicka, obok działań militarnych, toczyła się również na froncie społecznym. Była swoistą „walką o dusze” mającą skłonić szerokie masy obywateli młodego państwa polskiego do wysiłku poprzez wspieranie Wojska Polskiego i rekrutowania się do armii. Propaganda odgrywała niezwykle ważną rolę: obok mobilizowania społeczeństwa, informowania o nadciągającym zagrożeniu i jego konsekwencjach, wzmacniała też morale i upowszechniała ducha patriotyzmu.
Muzeum przybliża widzowi unikalny przekrój polskiego plakatu propagandowego z roku 1920. Plakaty te, choć masowo powielane i kolportowane w każdym zakątku ówczesnego państwa polskiego są dziś prawdziwą rzadkością chociażby z uwagi na kruchość i podatność na zniszczenia materiału na jakim zostały wydrukowane.
Na wystawie prezentowane są również prace współczesnych twórców m.in. Magdaleny Latosiewicz. Artystka jest plastykiem wystawiennikiem, malarką, laureatką stypendium Zarządu Województwa Mazowieckiego w roku 2018. Jako twórca portretu historycznego Latosiewicz dała poznać się w ramach projektu Galeria Malarstwa Historycznego w roku 2020, przygotowując serię obrazów „Twarze Niepodległości” przedstawiających postaci zaangażowane w walkę o Niepodległą zarówno na niwie militarnej, jak i polityczno-społecznej. W swojej pracy Malarka sięga po farby akrylowe oraz metody z pogranicza dziedzin, w tym kolaż.
Ekspozycji towarzyszą prace innego współczesnego twórcy Hokoba Mikayelyana, który od lat współpracuje z Muzeum Niepodległości. Na ekspozycji można odnaleźć obrazy jego autorstwa, bardzo ważne w kontekście całej wystawy. Są nimi kopia obrazu Jerzego Kossaka „Cud nad Wisłą” (nr. inw. MN M.863), który znalazł szczególne miejsce w nowym pawilonie wystawienniczym, a także wizerunek Matki Boskiej Łaskawej (MN M.866), wzorowany na obrazie z kościoła OO. Jezuitów w Warszawie. Armeński artysta stworzył również galerie postaci w formie portretów obrońców Radzymina, które dołączyły do zbioru prezentowanych w Muzeum obrazów.
Wystawa Muzeum w Radzyminie to nie tylko słuchowiska, druki ulotne i malarstwo, lecz przede wszystkim zbiory falerystyki wojskowej i cywilnej. Szczególnie cennymi eksponatami z kolekcji muzeum są artefakty, które mogą nam „opowiedzieć” swoją historię, będąc pamiątkami po konkretnych wydarzeniach, czy osobach.
Jednym z takich eksponatów jest Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari (V klasy) nadany Brunonowi Romiszewskiemu (1892-1986), który w stopniu porucznika brał udział w walkach pod Radzyminem w sierpniu 1920 roku. Został ranny – za swoje męstwo odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V klasy. Order Wojenny Virtuti Militari (Męstwu Wojennemu) ustanowiony został przez Stanisława Augusta Poniatowskiego 22 czerwca 1792 roku po bitwie pod Zieleńcami, co czyni go jednym z najstarszych odznaczeń wojennych na świecie.
Innym przykładem unikalnego odznaczenia tego typu, również przechowywanego w zbiorach Muzeum jest Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari V klasy, pośmiertnie nadany Paulinie Choromańskiej za działalność wywiadowczą w okresie wojny polsko-bolszewickiej.
Pełniła ona służbę w szeregach Polskiej Organizacji Wojskowej o charakterze konspiracyjnym, w tym w czasie wojny polsko-bolszewickiej. Kurierka II Oddziału Sztabu Generalnego WP, schwytana przez w 1921, poddana została trzymiesięcznym ciężkim przesłuchaniom, po czym rozstrzelana za działalność szpiegowsko-kontrrewolucyjną.
Wśród artefaktów wyróżnia się też bogaty zbiór elementów umundurowania i wyposażenia żołnierza 1920 roku. W jednej z gablot prezentowana jest rogatywka wzór 1919, z pierwszych lat produkcji. Zachowana w doskonałym stanie, z widoczną oryginalną kokardą, stanowiącą dużą rzadkość w polskich zbiorach muzealnych. Obok niej gablotę wypełnia francuski tornister mle 1893, noszący pseudonim „As de carreau”. Pierwsze rodzime wzory plecaków i tornistrów pojawiły się na stanie Wojska Polskiego w roku 1922 (plecak typu norweskiego) i 1925 (tornister).
Muzeum przygotowało również szereg eksponatów dla miłośników dawnej broni – szable, karabiny, bagnety, używane w trakcie konfliktu. Przed rokiem 1921 uzbrojenie Wojska Polskiego opierało się w całości na broni pochodzenia obcego – pozostałej po armiach zaborczych (Mausery, Mannlichery, Werndle, Mosiny etc.) oraz pozyskanej m.in. na drodze zakupów, darowizn państw alianckich, czy trafiających razem z polskimi formacjami powstałymi np. we Francji. Według stanów armijnych z roku 1921 dominowała broń francuska, stanowiąc ponad 40 proc. ogółu indywidualnej broni strzeleckiej Wojska Polskiego.
Muzeum Bitwy
Warszawskiej 1920 roku w Radzyminie
Misją Muzeum Bitwy Warszawskiej 1920 roku w Radzyminie jest przede wszystkim: ochrona dziedzictwa, za sprawą zbiórki darowizn organizowanej przez Muzeum; upowszechnianie wiedzy historycznej poprzez działalność naukową i edukacyjną; kreowanie przestrzeni do refleksji nad losem państwa i narodu; kształcenie postaw patriotycznych i wspieranie wychowania dzieci i młodzieży; tworzenie przestrzeni sprzyjającej powstawaniu i realizowaniu inicjatyw kulturalnych.
W najbliższym czasie muzeum planuje szereg działań m.in. publikację katalogu wystawy stałej, wdrożenie audioprzewodników, współpracę z muzeami wojskowymi i lokalnymi stowarzyszeniami, a także wystawy czasowe.
Starcie z sierpnia 1920 roku, nazywane także „Cudem nad Wisłą”, należy do najważniejszych operacji wojskowych XX wieku. Zatrzymało ofensywę Robotniczo Chłopskiej Armii Czerwonej i uchroniła Europę Zachodnią przed ekspansją bolszewicką. Miejscowość Radzymin, położona ok. 30 kilometrów na północny wschód od Warszawy, odegrała w tej bitwie bardzo istotną rolę.
To właśnie tutaj, w dniach 13–16 sierpnia 1920 roku, rozegrały się jedne z najcięższych walk podczas Bitwy Warszawskiej. Po obu stronach poległo tysiące żołnierzy, a miasto kilkukrotnie przechodziło z rąk do rąk. Bitwa pod Radzyminem stała się symbolem determinacji narodu polskiego w walce o obronę stolicy, a także o przetrwanie państwowości.
