Która ulica w Warszawie jest najstarsza? Jej historia sięga średniowiecza

Publikacja: 13.07.2025 17:00

Pomnik Powstania Warszawskiego i Katedra Polowa Wojska Polskiego przy ulicy Długiej

Foto: Adobe Stock

Anna Rogalska

Początki ulicy Długiej sięgają XIV wieku. To z tego okresu pochodzą pierwsze wzmianki na jej temat. Jest ona uznawana za najstarszą ulicę w Warszawie. Już od czasów średniowiecza stanowiła ważny trakt łączący Warszawę z innymi miastami.

Ulica Długa w Warszawie bierze swój początek przy ulicy Freta i biegnie aż do ulicy Andersa. W czasach średniowiecza była najdłuższą ulicą w Warszawie – stąd jej nazwa. Dziś liczy około 830 metrów. Znajdujące się tu liczne zabytki na przestrzeni wieków były świadkami wielu ważnych wydarzeń, o których dziś czytamy w podręcznikach.

Historia ulicy Długiej w Warszawie. Nazwę nadano jej w średniowieczu

O tym, jak wiekowa jest ulica Długa świadczy już sama jej nazwa. To według źródeł jedno z najstarszych określeń dla warszawskiej ulicy, które oddaje jej ówczesne rozmiary. Ten ważny trakt istniał już w XIV wieku.

„Ulica Długa stanowiła dawny trakt biegnący od przeprawy przez Wisłę i od Starej Warszawy na zachód do wsi Wielka Wola. W XIV w. na początku traktu utworzył się długi przedmiejski plac postojowo-targowy sięgający od Nowomiejskiej poza Miodową. Jego kształt zachowała do dziś szeroka część Długiej. Wzdłuż placu zabudowało się przedmieście Starej Warszawy; pierwsze wiadomości o drewnianych domach i ogrodach przedmiejskich pochodzą z początku XV w. Z tego okresu datuje się nazwa Długiej; ulicę od dość znacznej szerokości placu zwano wtedy również Szeroką” – czytamy na stronie stołecznego ratusza.

Hotel Polski (ul. Długa 29) z dziedzińca pałacu Teppera-Dueckerta (Pod Czterema Wiatrami). Na pierwszym planie widoczne samochody osobowe marki Warszawa, 1952-1960

Foto: Siemaszko Zbyszko / Narodowe Archiwum Cyfrowe

Z XIV wieku, dokładnie z 1339 roku, pochodzi również pierwsza wzmianka o kaplicy Ducha Świętego, w której miejscu znajduje się dziś kościół pw. Ducha Świętego w Warszawie (ul. Długa 3). W 1388 roku przy kościele założono pierwszy warszawski szpital.

Rozwój ulicy Długiej. Miejsce tętniło życiem

Kolejny istotny rozdział z życia ulicy Długiej przypada na XVI i XVII wiek. W pierwszej połowie XVI w. powstawały tu browary, w drugiej - budowano dwory szlacheckie. Mieściła się tu także giełda kupiecka i kwatery cudzoziemców. Ulica miała charakter handlowy.

„W 1621 Długa została przecięta wałem obronnym, w którego bastionie Władysław IV kazał wybudować Arsenał Rzeczypospolitej wzniesiony w latach 1638-1643 (ob. nr 52). Przed Arsenałem Długa rozszerzyła się w placyk. W pierwszej połowie XVII w. ulicę nazywano Błońską lub Drogą Publiczną do Błonia. W 1648 dalsza część Długiej za Arsenałem została skasowana, a ruch komunikacyjny skierowany w przeprowadzoną wówczas ul. Leszno, w tym samym okresie ulicę wybrukowano” - podaje Urząd Dzielnicy Warszawa Śródmieście.

Oddziały piechoty w hełmach wz. 31 na ulicy Długiej podczas defilady, 1937 rok

Foto: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Po zniszczeniach „potopu szwedzkiego” zabudowania ulicy wymagały odbudowy. W następnych latach wzdłuż trasy wznoszono także kościoły i klasztory. Powstał m.in. kościół Pijarów z klasztorem, barokowy kościół i klasztor Brygidek oraz klasztor Paulinów. W XVIII wieku zaczęły powstawać kamienice i pałace (m.in. kamienica Witthoffów, pałac Załuskich „Pod Czterema Wiatrami”, a także późniejszy Pałac Marii Radziwiłłowej, kamienica Lelewelów, Komora Celna i zespół budowli Teatru Narodowego na pl. Krasińskich).

W czasach Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego ulica Długa stała się ulicą hoteli. Powstały przy niej Hotel Francuski, Hotel Polski i Hotel Niemiecki. Była też miejscem spotkań mieszkańców Warszawy.

Historyczne wydarzenia przy ulicy Długiej. Wojna odcisnęła swoje piętno

29 listopada 1830 w noc wybuchu Powstania Listopadowego ludność Warszawy wraz z wojskiem zdobyła budynek Arsenału. Po powstaniu gmach przekształcono na więzienie. Przez cały XIX wiek ulica Długa zachowała swój handlowy charakter, w 1900 roku wzniesiono tu ogromny 5-piętrowy pasaż Simonsa. Ulica słynęła także z teatrzyków ogródkowych.

Kondukt pogrzebowy podczas pochodu ul. Długą. Na pierwszym planie widoczna trumna na lawecie eskortowana przez żołnierzy Wojska Polskiego, członków Organizacji Pracy Obywatelskiej Młodzieży "Straż Przednia" i funkcjonariuszy policji. W tle z lewej składy Ahrendsa pod nr 42 i obok Pałac Pod Czterema Wiatrami (Teppera-Duckerta) pod nr 38/40, 1934 rok

Foto: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Gdy wybuchła II wojna światowa spłonęło wiele znajdujących się przy ulicy Długiej obiektów, m.in. pasaż Simonsa i zabytkowe kamienice naprzeciwko Arsenału. Ulica ta była także miejscem pamiętnych akcji zbrojnych wymierzonych przeciwko hitlerowcom.

„Słynna była bohaterska akcja harcerzy z Szarych Szeregów - odbicie z samochodu-więźniarki Jana Bytnara - Rudego oraz 24 innych więźniów 26 III 1943 (tablica pamiątkowa). Podczas powstania 1944 r. Długa była miejscem gwałtownych starć zbrojnych, m.in. o Arsenał; kilkaset osób zginęło w szpitalach polowych pod nr 7 i 15 (tablice pamiątkowe). Długa zniszczona została prawie całkowicie, m.in. spalono Archiwum Główne Akt Dawnych mieszczące się przy rogu Długiej i pl. Krasińskich (pod nr 24), spłonęło 95 proc. zasobu archiwalnego. W listopadzie tegoż roku hitlerowcy podpalili Arsenał, niszcząc całe Archiwum Miejskie" - podaje UM Warszawa.

Uroczystości w Warszawie z okazji rocznicy Bitwy Warszawskiej 1920 roku zwanej "cudem nad Wisłą" i Święta Żołnierza, Oddziały piechoty z karabinami Berthier wz. 07/15 na ulicy Długiej podczas defilady. 1937 rok

Foto: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Po wojnie rozpoczęła się odbudowa zabytkowych obiektów. W 1965 r. ulica Długa została wpisana do rejestru zabytków.

Aktualnie w miejscu dawnego pasażu Simonsa powstaje superluksusowy apartamentowiec Villa Bogoria, którego projekt nawiązuje do bryły przedwojennego budynku. Zakończenie budowy planowane jest na drugą połowę 2026 roku.