Gdzie na Żoliborzu załatwia się sprawy urzędowe?
• Urząd Dzielnicy Żoliborz m. st. Warszawy mieści się przy ul. Słowackiego 6/8, 01-627 Warszawa; https://zoliborz.um.warszawa.pl/).
• Żoliborz podlega pod Inspektorat ZUS Warszawa-Żoliborz mieszczący się przy ul. Kasprowicza 151 (jednostka nadrzędna: ZUS I Oddział w Warszawie).
• Urzędem skarbowym właściwym dla tej dzielnicy jest Pierwszy Urząd Skarbowy Warszawa-Śródmieście (który swoim zasięgiem obejmuje także północną część Śródmieścia, począwszy od linii Al. Jerozolimskich).
• Ośrodek Pomocy Społecznej mieści się przy ul. Dembińskiego 3.
Historia Żoliborza – początki
Historię dzielnicy Żoliborz można podzielić na kilka etapów. Pierwsze historyczne wzmianki na temat tych terenów pochodzą z XIV w. Dotyczą wsi Polkowo (pojawiają się też nazwy: Polikowo, Pólkowo). W pierwszej połowie XVII w. król Władysław IV Waza sprowadził w te okolice zakonników z zakonu kamedułów. Na Polkowej Górze (dziś Las Bielański leżący na terenie dzielnicy Bielany) powstały pierwsze zabudowania klasztorne.
W drugiej połowie XVII w. kameduli sprzedali część terenów Janowi III Sobieskiemu. Na niewielkim wzniesieniu powstał letni pałac wybudowany z myślą o żonie Sobieskiego – królowej Marysieńce. Miejsce to nazwano „Górą Marii” (franc. Marie Mont; stąd wziął się współczesny Marymont). Dziś na miejscu dawnej rezydencji mieści się Kościół Matki Bożej Królowej Polski. Znajduje się w „żoliborskiej” części Marymontu, między osiedlem Marymont-Potok a Parkiem Kaskada. Zlokalizowane tuż obok osiedle Marymont-Ruda (na północ od Trasy AK) administracyjnie należy już do Bielan.
Wracając do wsi Polkowo. Na jej terenie (ale już bliżej Nowego Miasta) działał także folwark należący do Szpitala św. Ducha Panien Marcinkanek (szpital został założony w pierwszej połowie XV w., placówka zmieniała kilkukrotnie siedziby, jej „spadkobiercą” jest obecny Szpital Wolski). Sam folwark od II połowy XVII w. zaczęto nazywać Fawory (prawdopodobnie od łacińskiego słowa favor oznaczającego „przychylność”, miało ono wskazywać na fakt, że powstał on w drodze nadań książęcych/królewskich).
W XVIII w. folwark Fawory rozparcelowano, a wytyczone działki wydzierżawiono bogatym mieszczanom, kupcom, bankierom i szlachcie. Powstały tu letnie rezydencje, dworki itp. Ok. 1760 r. zakon pijarów założył na rozległej działce ogród owocowy oraz letni pałac. Miejsce to służyło jako konwikt (internat) dla młodzieży uczęszczającej do Collegium Nobilium prowadzonego przez zakon. Opisując te okolice, zgodnie z ówczesną modą na francuski, zaczęto używać określenia Joli Bord (Piękny Brzeg). Żoliborz to jego spolszczona wersja.
Kolejnym ważnym wydarzeniem dla tych ziem stała się budowa koszar, zwanych stanisławowskimi (od imienia Stanisława Poniatowskiego, ojca późniejszego króla), dowódcy regimentu Gwardii Pieszej Koronnej.
Historia Żoliborza – Cytadela Warszawska
Drugi rozdział historii Żoliborza rozpoczął się wraz z upadkiem powstania listopadowego w 1831 r. Po stłumieniu walk Rosjanie podjęli decyzję o budowie Cytadeli Warszawskiej (będącej częścią całej sieci umocnień wojskowych wznoszonych wzdłuż Wisły i wokół Warszawy – tzw. Twierdzy Warszawa). Na potrzeby budowy zajęto tereny po dawnym folwarku Fawory. Przesiedlono mieszkańców. Częścią Cytadeli stały się też dawne koszary stanisławowskie. Przestrzeń wokół Cytadeli pozostała niezabudowana (była to tzw. esplanada – pas ziemi między miastem a twierdzą, zapewniający widoczność i możliwość prowadzenia ostrzału). Przeznaczenie dużej części dzisiejszego Żoliborza na cele wojskowe wyłączyło go z użytkowania na następne kilkadziesiąt lat, stanowiąc jedną z barier dla rozwoju Warszawy (podobna sytuacja miała miejsce w przypadku innych instalacji wojskowych wokół miasta).
Jak podkreślają historycy, sama Cytadela Warszawska nigdy nie pełniła roli stricte obronnej. Stała się za to narzędziem i symbolem represji stosowanych przez władze carskie wobec Polaków. Funkcję tę pełniła praktycznie aż do I wojny światowej. Po odzyskaniu niepodległości zajęło ją wojsko polskie, a tereny wokół przeszły na własność skarbu państwa i bardzo szybko zaczęły być wykorzystywane na potrzeby budownictwa mieszkaniowego, dając impuls do rozwoju Żoliborza w jego obecnym kształcie.
Pozostałości po Cytadeli nadal zajmują jednak ważne miejsce na mapie dzielnicy. W sierpniu 2023 r. oddano do użytku dwa nowe muzea znajdujące się na jej terenie – Muzeum Historii Polski i Muzeum Wojska Polskiego. W zamyśle pomysłodawców i projektodawców ich powstanie ma być formą nowego otwarcia i pełnego przywrócenia Cytadeli miastu i – w szerszym wymiarze – całemu narodowi. Pamiątką po przedzaborowej przeszłości Cytadeli są nazwy dwóch ulic znajdujących się na jej terenie: ul. Fawory (na pamiątkę folwarku) i ul. Gwardii (nawiązanie do koszar stanisławowskich).
Historia Żoliborza w dwudziestoleciu międzywojennym
Dwudziestolecie międzywojenne to okres dynamicznego rozwoju Żoliborza. Dzięki uwolnieniu niezabudowanych terenów wokół Cytadeli możliwe było zaprojektowanie od podstaw nowych osiedli. Warszawa borykała się wówczas z gigantycznym niedoborem mieszkań. Jednym z lekarstw miało być powstanie Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (WSM), która swoje pierwsze osiedle zaczęła budować właśnie na Żoliborzu, w okolicach Placu Wilsona. W 1925 roku uroczyście położono kamień węgielny pod pierwszy budynek spółdzielni (zburzony podczas powstania warszawskiego; dziś w tym miejscu znajduje się w nim m.in. Kino Wisła). Na Żoliborzu budynki WSM były grupowane wokół obszernych, otwartych podwórek w zespoły nazywane koloniami.
Na terenie dzielnicy powstawały też znane do dziś osiedla o zabudowie jednorodzinnej i willowej, na terenie których zamieszkali przedstawiciele kadry oficerskiej, literaci, urzędnicy (Żoliborz Oficerski, Żoliborz Urzędniczy, Żoliborz Dziennikarski; Żoliborz Oficerski został zaprojektowany zgodnie z koncepcją miasta-ogrodu). Jednocześnie w okresie międzywojennym na terenie Żoliborza, w okolicach Dworca Gdańskiego, rozrastało się osiedle baraków przeznaczonych dla osób bezrobotnych i bezdomnych, zamieszkane przez kilka tysięcy osób. Było to jedno z największych tego typu miejsc w przedwojennej Warszawie.
Transport publiczny na terenie Żoliborza: Autobusy, tramwaje, główne ulice
Jedną z zalet Żoliborza jest dobrze rozwinięta komunikacja miejska. Mieszkańcy mają do dyspozycji tramwaje, autobusy oraz metro (I linia). Stacje metra na Żoliborzu to:
-
Dworzec Gdański znajdujący się na pograniczu Śródmieścia i Żoliborza;
-
Plac Wilsona;
-
Metro Marymont.
Wzdłuż południowej granicy Żoliborza, od Mostu Gdańskiego, biegnie też linia kolejowa, przy której są stacje Warszawa Gdańska oraz Warszawa Powązkowska. Północna granica Żoliborza (od mostu Grota-Roweckiego) biegnie wzdłuż drogi ekspresowej S7.
Główne ulice na Żoliborzu to m.in. odcinek Wisłostrady (między mostem Gdańskim a Mostem Grota-Roweckiego), Mickiewicza, Słowackiego, Popiełuszki, duża część Broniewskiego, większość ul. Powązkowskiej, Krasińskiego, al. Wojska Polskiego.
Z czym się kojarzy dzielnica Żoliborz? Atrakcje
Żoliborz to jedna z najbardziej znanych warszawskich dzielnic (i przy okazji jedna z najdroższych, jeśli chodzi o ceny nieruchomości). W czasie II wojny światowej nie ucierpiała ona tak bardzo jak miejsca położone bliżej centrum, czy sąsiednia Wola. Dzięki temu dużą część Żoliborza do dziś stanowią ciche, klimatyczne, zielone uliczki z oryginalnymi, przedwojennymi budynkami, które można docenić zarówno ze względu na ich wartość historyczną, jak i architektoniczną.
Lista stosunkowo znanych punktów na mapie Żoliborza jest długa, można na niej umieścić m.in. Teatr Komedia, kościół Stanisława Kostki (znany jako miejsce duszpasterskiej pracy ks. Jerzego Popiełuszki), Plac Inwalidów, Fort Sokolnickiego, Park Kaskada, Park Kępa Potocka. W południowej części dzielnicy (Sady Żoliborskie) kilka lat temu zaczęto oddawać do użytku osiedle Żoliborz Artystyczny, które w zamyśle projektantów ma nawiązywać do znanych postaci polskiej kultury związanych z Żoliborzem.
Ważnym miejscem na Żoliborzu (na granicy Żoliborza i Woli) jest cmentarz wojskowy na Powązkach (Powązki Wojskowe). Znajdują się tu m.in. symboliczne groby polskich żołnierzy poległych w różnych częściach świata (np. powstańców styczniowych), mogiły powstańców warszawskich, pomnik upamiętniający katastrofę smoleńską oraz groby 28 ofiar tej katastrofy.
Współczesny Żoliborz to również wspomniany już teren Cytadeli Warszawskiej z częściowo zachowanymi obiektami wojskowymi (m.in. z Bramą Straceń). Znajduje się tu Muzeum Zbrodni Katyńskiej (otwarte na początku lat 90.) i oddział Muzeum Niepodległości – X Pawilon Cytadeli Warszawskiej (otwarty w latach 60. XX w.). W sierpniu 2023 r. dołączyły do nich dwa nowe obiekty muzealne – Muzeum Wojska Polskiego oraz Muzeum Historii Polski. Wystawa stała w MHP cały czas jest w przygotowaniu (stan na maj 2025 r.), póki co zwiedzającym udostępniane są wystawy czasowe.
Budynek MHP, wybudowany ze sporym rozmachem. Budzi on uznanie – m.in. ze względu na przemyślane detale marmurowej elewacji, choć pojawiają się zarzuty, że nie koresponduje z historycznymi obiektami i przestrzenią Cytadeli. Na dachu MHP znajduje się taras widokowy, z którego można podziwiać wspaniałą panoramę stolicy.
