Rusza odbudowa Pałacu Saskiego. Decyzja zapadła

W sposób naturalny przedsięwzięcie popiera przywiązany do wartości patriotycznych prezydent Karol Nawrocki, ale także nowa ministra kultury w rządzie Donalda Tuska Marta Cienkowska. Według informacji „Rzeczpospolitej” w najbliższych dniach ministerstwo ma ogłosić, że spółka Pałac Saski rozpoczyna długo oczekiwane negocjacje umowy na zaprojektowanie kompleksu zachodniej pierzei placu Piłsudskiego z pracownią architektoniczną WXCA, która jesienią 2023 roku wygrała konkurs w tej sprawie.

Polecane

rekonstrukcja

Odbudowa Pałaców Saskiego i Brühla. Testowanie kamienia

– Kluczowe daty założonego harmonogramu odbudowy na tę chwilę nie są zagrożone. Umowę na opracowanie projektu budowlanego mamy nadzieję wynegocjować szybko, jesienią tego roku. W 2027 roku powinniśmy wybrać generalnego wykonawcę, a w 2030 roku budynki będą stały – zapewnia Marcin Rembacz, dyrektor biura komunikacji spółki Pałac Saski, która jest odpowiedzialna za doprowadzenie przedsięwzięcia do szczęśliwego końca.

Uzasadnienie do ustawy z 2021 roku zakłada, że odbudowa kosztować będzie 2,5 mld zł. Ostateczny koszt zależy w głównej mierze od przyjętych w przyszłym projekcie rozwiązań. Jednak nie tylko skala i koszt inwestycji wydłużyły prace nad projektem umowy.

Spółka przygotowała drobiazgowe zapisy, przewidujące najrozmaitsze kwestie sporne i zmniejszające ryzyko ich wystąpienia, bo każda z nich wiązałaby się z poważnymi kosztami. Państwowy inwestor chce uniknąć doświadczeń z innych wielkich inwestycji publicznych, gdy zdarzało się, że – choćby w przypadku Muzeum Historii Polski na warszawskiej Cytadeli – w wyniku niejasnych zapisów umownych pierwotny budżet bywał znacząco przekraczany. 

Odbudowa zachodniej pierzei placu Piłsudskiego to powrót Osi Saskiej

Mimo wszystko trudno nie zadać pytania: dlaczego to wszystko trwa tak długo? To są stracone lata? Rembacz zdecydowanie zaprzecza. – Od uroczystego otwarcia Zamku Królewskiego 41 lat temu Warszawa nie widziała tej skali odbudowy – podkreśla.

Piwnice dawnego Pałacu Saskiego pierwszy raz zostały odkryte w 2008 roku

Foto: Fotorzepa/ Radek Pasterski

Rzut okiem na plan miasta uzmysławia, że chodzi o przywrócenie historycznego wyglądu obszarowi porównywalnemu ze Starym Miastem. Długość fasady, jaka po 81 latach będzie odtwarzana, jest podobna do odległości dzielącej plac Zamkowy od pomnika Kopernika na Krakowskim Przedmieściu.

W dzisiejszej Europie na próżno szukać inicjatywy na podobną skalę. Owszem, po siedmiu latach prac przy Unter den Linden w centrum Berlina w 2020 roku znów stanął Pałac Hohenzollernów. Ale zdecydowano się tam na odtworzenie tylko wybranych fasad budowli, utrzymując resztę w nowoczesnym stylu. Z kolei odbudowany 21 lat temu Kościół Marii Panny w Dreźnie zachwyca gracją i wielkością. Ale to jednak inna skala niż to, co ma pojawić się przy placu Piłsudskiego. – Ta odbudowa przywróci godność Warszawie – nie obawia się wielkich słów architekt spółki Pałac Saski, Grzegorz Pyzikiewicz.

Szczegółowe plany odbudowy przygotowane przez spółkę Pałac Saski

Foto: WXCA

I faktycznie, nie tylko najważniejszy plac stolicy nie będzie już straszył wyrwą pozostawioną przez Niemców, ale zostanie także domknięty plac Małachowskiego oraz pierzeje ulic Fredry i Wierzbowej w ścisłym centrum miasta. W ten sposób ponownie nabierze też kształtu Oś Saska: alternatywna do Traktu Królewskiego trasa historyczna i turystyczna, która – dzięki powstaniu niedawno mostu pieszego przez Wisłę – będzie prowadzić do zabytkowych części Pragi na wschód i Woli na zachód. 

W budynkach nowe siedziby znajdą instytucje publiczne i prowadzące działalność kulturalną, edukacyjną i społecznie użyteczną – będą to przestrzenie otwarte i dostępne dla obywateli. Powstanie tu także ekspozycja prezentująca dzieje miejsca, w którym ogniskowała się historia o znaczeniu nie tylko krajowym, ale i światowym. To na ówczesnym placu Saskim w 1806 roku Napoleon dokonał inspekcji wojsk przed rozpoczęciem kampanii rosyjskiej. To tu swoje pierwsze lata spędził Chopin. Tu po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku ulokowano siedzibę Sztabu Generalnego i tutaj podpułkownik Jan Kowalewski łamał w latach 1919-1920 bolszewickie szyfry, co ostatecznie uratowało Europę od komunistycznej rewolucji.

Polecane

Aktualności

Pałac Saski jednak będzie odbudowany? Pojawiają się konkretne daty

Architekci z WXCA zaczęli prace nad koncepcją odbudowy Pałacu Saskiego od pustej kartki 

– Ważne są dla nas terminy, ale najważniejsza jest jakość odbudowy. Chcemy, aby elewacje tych budowli, a także część wspaniałych, modernistycznych wnętrz zaprojektowanych w okresie międzywojennym przez Bohdana Pniewskiego, były identyczne jak w sierpniu 1939 roku. Z takich samych materiałów, o tych samych wymiarach. Jeśli we wnękach stały rzeźby, które były dziełami sztuki, to chcemy, by ponownie trafiły tam prawdziwe dzieła sztuki – zapowiada Marcin Rembacz.

Takie założenie oznacza jednak tytaniczną pracę. Nie zachowały się bowiem plany tak naprawdę trzech odrębnych kompleksów z zupełnie innych epok: barokowego pałacu Brühla, klasycystycznego Pałacu Saskiego i eklektycznych kamienic od strony Królewskiej. Żeby wiedzieć, czego wymagać od wykonawcy prac projektowych, architekci spółki sami – centymetr po centymetrze – odtwarzają wygląd elewacji z sierpnia 1939 roku. – Naszą pracę zaczęliśmy od pustej kartki. Nie wiedzieliśmy, jak ją wypełnić – wspomina Grzegorz Pyzikiewicz. 

Niczym w gigantycznej układance, dzięki nanoszeniu krok po kroku detali nieistniejących od ponad 80 lat ikonicznych budowli, powstaje tzw. model GIS, będący wirtualną kopią ich zewnętrznego kształtu. Pożar, który przed wojną wybuchł na dachu Pałacu Kronenberga przy placu Małachowskiego, okazuje się dzisiaj szczęśliwym przypadkiem, bowiem na miejscu znalazł się fotograf, na którego zdjęciach widnieją detale kamienic przy ulicy Królewskiej. Bezcenny dziś materiał dla projektantów. Wymiary detali architektonicznych określano wstępnie, porównując je z widniejącymi na tych samych fotografiach obiektami, których wielkość była znana, jak choćby latarnie uliczne. Jednak dokładność osiągnięto dopiero na etapie badań archeologicznych. Zeskanowana i zwymiarowana została konsola z twarzą fauna – znaleziona w trakcie wykopalisk, znana wcześniej ze zdjęć – podtrzymująca jeden z balkonów pałacu Brühla, być może najpiękniejszego pałacu w przedwojennej Warszawie. Pozwoliło to na dokładne odtworzenie wymiarów innych elementów, które ją otaczały. Tych znalezisk były setki, a każde przynosiło kolejne informacje dzięki benedyktyńskiej pracy architektów. Wirtualna kopia elewacji odbudowywanych budynków jest dzisiaj niemal kompletna.

Mają być też wykorzystane takie same materiały, jakie użyte były oryginalnie. Żeby odnaleźć złoże kamienia podobnego do tego, który zastosowano pierwotnie, spółka prowadzi badania petrograficzne odnalezionych fragmentów kamiennych, ale też analizuje archiwa, odnajdując na przykład rachunki z czasów przebudowy pałacu Brühla przez Bohdana Pniewskiego. 

Przekrój pałacu Brühla

Foto: spółka Pałac Saski

Nie mniej ważna od wierności odtworzenia jest też wartość symboliczna odbudowywanych gmachów. Grób Nieznanego Żołnierza – choć jego obecny kształt pozostanie nienaruszony – odzyska pierwotną formę i obejmować będzie całą szerokość kolumnady Pałacu Saskiego. Zgodnie z intencjami jego twórców sprzed stu lat ponownie zyska „charakter triumfalny i radosny, (…) nie jako grobowiec, lecz monument chwały o konstrukcji architektonicznej”.

Wiadomo także z archiwów, że już przed wojną planowano podniesienie wysokości środkowej kamienicy przy Królewskiej – tak, by wyrównać pierzeję ulicy. Inwestycji wówczas nie zrealizowano, ale doczeka się ona finału teraz: w przypadku tej jednej kondygnacji w nowoczesnym kostiumie. Taki piękny gest dla włodarzy miasta sprzed trzech pokoleń.

Plac Piłsudskiego to ma być znowu miejsce żywe. Eleganckie. Dlatego planuje się m.in. odtworzenie cukierni Semadeniego wychodzącej na Ogród Saski. A i sam ogród – takie są nadzieje – zostanie zrewitalizowany, być może łącznie z odtworzeniem przedwojennego ogrodzenia, które go zdobiło.