Żołnierz walczącej stolicy i konspirator
Związki Bartoszewskiego z Warszawą rozpoczęły się z chwilą jego urodzenia w 1922 roku i trwały przez całe życie. Jego młodzieńcza postawa patriotyczna ujawniła się już we wrześniu 1939 roku podczas oblężenia miasta, kiedy jako siedemnastolatek pełnił służbę noszowego w Polskim Czerwonym Krzyżu (PCK). Mimo tragicznego doświadczenia aresztowania w łapance na Żoliborzu i pobytu w KL Auschwitz (gdzie otrzymał numer obozowy 4427), Bartoszewski szybko wrócił do walki.
Na początku lat 40. XX wieku włączył się w działalność konspiracyjną:
• Został żołnierzem Armii Krajowej (pod pseudonimem „Teofil”).
• Był członkiem wspomnianej już „Żegoty”.
• Wziął aktywny udział w Powstaniu Warszawskim w 1944 roku. Pełnił funkcję adiutanta dowódcy placówki w strukturach Biura Informacji i Propagandy (BiP) Komendy Głównej AK, a co najważniejsze, był redaktorem powstańczej prasy – m.in. „Wiadomości z Miasta i Wiadomości Radiowe”. Za zasługi został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami oraz Krzyżem Walecznych.
Student, varsavianista i opozycjonista
Po wojnie Bartoszewski kontynuował swoją misję w Warszawie na polu naukowym i społecznym. Jeszcze w czasie okupacji rozpoczął studia polonistyczne na tajnym Uniwersytecie Warszawskim, które kontynuował po odzyskaniu wolności. Stał się cenionym varsavianistą i historykiem. Jego książka „1859 dni Warszawy” – kalendarium okupacyjnej i powstańczej stolicy – jest uznawana za jedno z najważniejszych źródeł dokumentujących ten okres.
Bartoszewski pielęgnował także swoje więzi z warszawskimi instytucjami kultury. Był przyjacielem i hojnym darczyńcą Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy (Biblioteki na Koszykowej), którą nazywał swoją „ulubioną biblioteką warszawską”. Wzbogacił jej zbiory o cenne varsaviana, w tym unikalne kolekcje prasy powstańczej.
Trwałe dziedzictwo stolicy
Odsłonięty pomnik jest kolejnym dowodem na to, jak silnie Władysław Bartoszewski zakorzenił się w historii i współczesności miasta. W uznaniu jego zasług, Rok 2022 został ogłoszony przez Radę Miasta Stołecznego Warszawy Rokiem Władysława Bartoszewskiego.
Obecnie jego pamięć jest pielęgnowana nie tylko przez nowy pomnik i skwer przy ul. Ogrodowej. W Warszawie znajduje się także Liceum im. Władysława Bartoszewskiego, a jego grób mieści się na Powązkach.
