Historia dzielnicy Ursus przez lata była nierozerwalnie związana z historią fabryki ciągników działającej na jej terenie
Ursus leży w zachodniej części stolicy. Od północy sąsiaduje z Bemowem, od wschodu z Włochami, zaś od zachodu i południa – z gminą miejsko-wiejską Ożarów Mazowiecki oraz z miastem Piastów.
Miejski System Informacji dzieli Ursus na pięć obszarów:
Ursus jest z jedną z najmniejszych stołecznychdzielnic pod względem powierzchni (935 ha). Mniejszy jest tylko Żoliborz. Jeśli chodzi o liczbę mieszkańców, Ursus zajmuje 12. miejsce wśród dzielnic. W 2023 r. było tu zameldowanych ponad 69 tys. osób.
Dzielnica ta jest jednocześnie jedną z najgęściej zaludnionych (7 382 osób na kilometr kwadratowy). Jak informuje „Raport o stanie miasta Warszawa” za 2023 r., większa gęstość zaludnienia występuje tylko na Pradze-Południe, Ochocie i Woli. Przy tym wszystkim Ursus wyróżnia się jednym z największych przyrostów liczby zameldowanych mieszkańców (622 osoby od czerwca 2021, dane GUS-u). Do warszawskiej „liderki”, czyli Białołęki, jest mu jednak dosyć daleko (na Białołęce ten wzrost to 1263 osoby).
• Urząd Dzielnicy Ursus mieści się przy pl. Czerwca 1976 roku nr 1 (02-495 Warszawa, https://ursus.um.warszawa.pl/).
• Dzielnica podlega pod Inspektorat ZUS Warszawa-Ochota przy ul. ul. E. Orzeszkowej 14.
• Z kolei urząd skarbowy właściwy dla Ursusa to Urząd Skarbowy Warszawa-Bemowo (ul. Białobrzeska 53A; zasięg terytorialny urzędu obejmuje Bemowo, Ursus i Włochy).
• Ośrodek Pomocy Społecznej w Ursusie mieści się przy ul. Czereśniowej 35.
Przez wiele lat historia Ursusa była nierozerwalnie związania z historią fabryki ciągników rolniczych (od ich marki pochodzi zresztą jej nazwa). Zanim jednak powstał ten zakład, przez stulecia były to tereny wiejskie. Jak wynika z informacji zawartych na oficjalnej stronie dzielnicy (bazujących na pracach historyka Jerzego Domżalskiego, autora licznych publikacji na temat historii Ursusa), udokumentowane ślady osadnictwa na terenach obejmujących aktualne granice Ursusa pochodzą z XIII w. W przekazach historycznych pojawiają się wsie: Czechowice, Gołąbki, Skorsze, Szwaby-Bożeje (od XVIII w. zwane Szwaby-Szamoty, potem Szamoty). W XIX w. na terenach wsi Skorsze i Czechowice rozwijało się ogrodnictwo, właścicielami gospodarstw była m.in. rodzina Hassów i Acherów – spolonizowanych niemieckich osadników.
Przedsiębiorstwo znane potem jako Ursus zostało założone w 1893 r. Początkowo zajmowało się produkcją armatury. Jego siedziba mieściła się przy ul. Siennej, na pograniczu dzisiejszego Śródmieścia i Woli. Założycielami firmy byli trzej inżynierowie (Ludwik Rossman, Kazimierz Matecki, Emil Schönfeld) oraz czterej przedsiębiorcy (Stanisław Rostkowski, Aleksander Radzikowski, Karol Strasburger i Ludwik Fijałkowski). Rossman, Matecki i Strasburger zainwestowali w fabrykę oszczędności posagowe swoich córek. To dlatego jego pierwszym znakiem towarowym było „P7P” – to skrót od „Posag 7 Panien”.
W 1910 r. fabrykę przeniesiono dalej od centrum, na ul. Skierniewicką 27/29 (Wola), poszerzając produkcję o silniki spalinowe. Zmieniono też nazwę na Towarzystwo Udziałowe Specyalnej Fabryki Armatur i Motorów URSUS („Ursus” pojawił się na fali popularności powieści „Quo vadis” Henryka Sienkiewicza). Wraz ze zmianą nazwy z wyrobów zniknął znak P7P. Dziś pamiątką po początkach fabryki jest ulica Posag 7 Panien znajdująca się na terenie dzielnicy Ursus.
Wracając do historii – firma Ursus pojawiła się na terenie dzisiejszej dzielnicy Ursus (ówczesnej wsi Czechowice) na początku lat 20. XX w. Wtedy wybudowano od podstaw zupełnie nową fabrykę (jednocześnie kontynuując produkcję przy Skierniewickiej). Rozwijając się Ursus zaczął produkować pierwsze polskie ciągniki rolnicze (nazywane ciągówkami), wzorowane na amerykańskim ciągniku Titan. Na przełomie lat 20. i 30. właściciele Ursusa popadli w kłopoty finansowe i przedsiębiorstwo zostało przejęte przez Bank Gospodarstwa Krajowego na mocy umowy dzierżawnej. Firma nie upadła, a Ursus zaczął produkować również na potrzeby wojska.
Po wybuchu II wojny światowej fabryka w Czechowicach została przejęta przez Niemców. W lipcu 1944 roku wywieźli oni jej wyposażenie i część załogi na Dolny Śląsk. Dodatkowo, na etapie wycofywania się na zachód, zaminowali obiekt. Budynek został rozminowany przez żołnierzy AK z plutonu porucznika Kazimierza Jackowskiego pseudonim „Torpeda”.
Po wojnie dawni pracownicy czechowickiej fabryki postanowili odnaleźć wywieziony sprzęt i otrzymali na to zgodzę władz radzieckich. Dzięki ich staraniom udało się odzyskać sporą część przedwojennego wyposażenia. Pierwszy powojenny ciągnik opuścił mury fabryki już w maju 1947 r.
Przez całe dwudziestolecie międzywojenne Czechowice formalnie były obszarem wiejskim. W 1952 r. miejscowość otrzymała prawa miejskie (w granice nowo powstałego miasta zostały włączone również sąsiednie miejscowości). W 1954 r. doszło do zmiany nazwy z Czechowice na Ursus. Miasto rozrastało się razem z rozwojem fabryki.
W czerwcu 1976 r. z powodu drastycznych podwyżek cen żywności wybuchły protesty robotnicze. Jeden z najgłośniejszych i najbrutalniej stłumionych strajków odbył się w Ursusie. W 1977 r. Ursus został wcielony do Warszawy, stając się częścią dzielnicy Ochota. Uważa się, że utrata samodzielności była karą za strajki. Obecny status Ursusa jako jednej z 18 dzielnic Warszawy to efekt ustawy o ustroju miasta stołecznego Warszawy z 2002 r.
Transport publiczny w Ursusie bazuje na autobusach ZTM i pociągach. Na terenie dzielnicy znajdują się stacje: Warszawa Ursus, Warszawa Ursus Niedźwiadek, Warszawa-Ursus Północy (na granicy Ursusa i Włoch) i Warszawa Gołąbki (granica miasta). Jeżdżą tędy pociągi SKM (Szybkiej Kolei Miejskiej) i KM (Kolei Mazowieckich). Jeśli chodzi o autobusy, Ursus obsługują m.in. linie: 187, 517, 401, 178, 191, 194, 207.
Główne ulice w Ursusie to: Traktorzystów, al. 4 czerwca 1989 r., Al. Jerozolimskie, Dzieci Warszawy, Warszawska, Regulska, Kazimierza Gierdziejewskiego, Posag 7 Panien, Michała Spisaka, Kompanii AK „Kordian”, Ryżowa. Południowo-zachodnimi obrzeżami dzielnicy biegnie odcinek drogi ekspresowej S2 – to fragment południowej obwodnicy Warszawy.
W najnowszych planach rozbudowy warszawskiego metra jest mowa o wydłużeniu II linii (M2) o kolejne stacje, w tym o trzy w Ursusie (robocze nazwy – Ursus Niedźwiadek, Szamoty, Ursus Północny). Do Ursusa prowadzić ma również piąta linia metra (M5), której trasa przebiegać ma przez Warszawę na osi wschód-zachód i łączyć Pragę-Południe (a dokładniej Gocławek) z Ursusem (Szamoty). Linia M5 biec ma przez Włochy, Ochotę i Śródmieście. Zarówno wydłużenie M2, jak i budowa M5 pozostają na razie w sferze planów.
Wielu warszawiakom, zwłaszcza tym starszym, Ursus kojarzy się z oddzielnym miastem, którego losy przez lata związane były z fabryką traktorów. Te konotacje są nadal żywe. Jednak fakt, że po 1989 r. produkcja traktorów w Ursusie była stopniowo zmniejszana, aż w końcu fabryka przestała działać, nie mógł pozostać bez wpływu na to, jaką dzielnicą jest dziś Ursus i jak jest postrzegany.
Tematem, który dziś jest dyskutowany, jest zajmowanie dawnych terenów fabrycznych przez budownictwo mieszkaniowe. Budzi to emocje związane z charakterem zabudowy, jej gęstością, wyburzeniami dawnych budynków fabrycznych i jakością miejskiej infrastruktury.
Historii i teraźniejszości Ursusa poświęcona jest Izba Tożsamości Ursusa mieszcząca się w Domu Kultury „Portiernia” przy ul. Traktorzystów 20 (dawna Portiernia główna Zakładów Mechanicznych „Ursus”). Można tu obejrzeć wystawę stałą poświęconą historii dzielnicy oraz tematyczne wystawy czasowe. Izba zaprasza też na spacery po dzielnicy skierowane do uczniów („Poprzemysłowym szlakiem”, „Gołąbki. Osiedle-ogród”, „Murale Ursusa”, „Śladami Siedmiu Panien”) oraz lekcje muzealne.
W kalendarzu wydarzeń organizowanych lub współorganizowanych przez Izbę znajdują się też spacery tematyczne po dzielnicy skierowane do wszystkich chętnych.
© Copyright by GREMI MEDIA SA
